'Η Επιστροφή' - Αντρέι Ζβάτζιντσεφ

Ορισμένες φορές μπορεί απλώς να είναι ζήτημα συγκυριών. Μπορεί, με άλλα λόγια, να ήταν καθαρή σύμπτωση που τόσο πολύ ταλέντο πρωτοεμφανιζόμενων κινηματογραφιστών συσσωρεύθηκε σε μία και μόνο ταινία και μάλιστα ρωσική, η οποία κατόρθωσε να απασχολήσει τόσο πολύ κόσμο, σε τόσο πολλές διαφορετικές μεριές του πλανήτη. Γιατί η «Επιστροφή» («Vozvrashcheniye») του 39χρονου, σήμερα, σκηνοθέτη Αντρέι Ζβάτζιντσεφ είχε προκαλέσει θετικές συζητήσεις πολύ πριν από τη βράβευσή της με τον Χρυσό Λέοντα στο περυσινό Φεστιβάλ Βενετίας (2003). Πολύ πριν από την εφετινή υποψηφιότητα για τη Χρυσή Σφαίρα καλύτερης ξενόγλωσσης ταινίας. Και όμως, ο Ζβάτζιντσεφ, προτού γυρίσει την «Επιστροφή» ασχολούνταν μόνο με την τηλεόραση, ενώ η ίδια ταινία υπήρξε η πρώτη κινηματογραφική παραγωγή της εταιρείας «Ren Film» του Ντμίτρι Λεσνέφσκι, η οποία ως τότε διέθετε επίσης αποκλειστικώς τηλεοπτικούς προσανατολισμούς. Ελάχιστη κινηματογραφική πείρα είχαν τόσο οι σεναριογράφοι της ταινίας Βλαντίμιρ Μοϊσέενκο και Αλεξάντρ Νοβοτότσκι, ο διευθυντής φωτογραφίας Μικαΐλ Κρίτσμαν αλλά και τα δύο παιδιά που πρωταγωνιστούν εξαιρετικά στην ταινία, ο Βλαντίμιρ Γκάριν (που πέθανε μετά τα γυρίσματα) και ο Ιβάν Ντομπρονράβοβ.

Ενα βότσαλο στον βάλτο

Εν τω μεταξύ, σαν να μην έφταναν όλες αυτές οι «πρωτιές άπειρων», μιλάμε και για μια ταινία που κατορθώνει να μας υπενθυμίσει ότι ο ρωσικός κινηματογράφος (ναι, αυτός!) όχι μόνο συνεχίζει να ζει αλλά μπορεί και να βασιλέψει! Κακά τα ψέματα. H Ρωσία είναι μια χώρα η οποία τα τελευταία χρόνια δεν χαίρει κινηματογραφικών διακρίσεων. Από τη χρονιά που ο Αντρέι Ταρκόφσκι άφησε την τελευταία του πνοή (1987) ως τις ημέρες μας, οι ρωσικές ταινίες με διεθνή απήχηση είναι μετρημένες στα δάχτυλα του ενός χεριού.

Ολα δείχνουν ωστόσο ότι ο Αντρέι Ζβάτζιντσεφ είναι ένας σκηνοθέτης που ήρθε με σκοπό να μείνει. Και δίχως άλλο, με την «Επιστροφή» δημιούργησε ένα μεγαλειώδες κινηματογραφικό ποίημα, πνεύματος και εικόνων, που την ίδια ώρα πλημμυρίζει από συναίσθημα και ουσία: κατά τη διάρκεια ενός ταξιδιού - οδικού και θαλάσσιου - με προορισμό ένα «αχαρτογράφητο» νησί της Ρωσίας, δύο αδέλφια (Γκάριν, Ντομπρονράβοφ) προσπαθούν να κατανοήσουν τον αμίλητο, αγέλαστο αλλά και σταθερό πατέρα τους (Κoνσταντίν Λαβρονένκο), ο οποίος εμφανίστηκε στη ζωή τους το ίδιο μυστηριωδώς, όσο μυστηριωδώς είχε εξαφανισθεί επί ολόκληρη δεκαετία. Μέσα από αυτό το οδοιπορικό (από το οποίο δεν λείπουν τα καψώνια στα οποία ο τραχύς, άκρως αινιγματικός πατέρας υποβάλλει τα παιδιά του), ο Ζβάτζιντσεφ δημιουργεί ένα αξέχαστο «οικογενειακό πάνελ» και μια ποικιλία συναισθημάτων αντίστοιχη με τα χρώματα του ουράνιου τόξου. Ο κινηματογραφικός λόγος του είναι λιτός και στρωτός, οι ερμηνείες είναι χρυσάφι και τα κάδρα εκπέμπουν μια σχεδόν μυστικιστική δύναμη φέρνοντας στον νου Ταρκόφσκι. «Για έναν ρώσο σκηνοθέτη είναι σχεδόν ακατόρθωτο να μη νιώθει την επίδραση του Ταρκόφσκι στο έργο του» είχε ομολογήσει στη Βενετία ο Ζβάντζιτσεφ. «Γιατί είναι ίσως η πιο ουσιαστική, βαθιά παρουσία στον κινηματογράφο μας. Κολακεύομαι όταν ακούω κριτικούς να εντοπίζουν ομοιότητες, όμως δεν προσπάθησα να αντιγράψω τον Ταρκόφσκι».

Απλώς έγινε σκηνοθέτης...

Στην πρώτη «συνάντηση» του γεννημένου στο Νοβοσίμπρισκ Αντρέι Ζβάτζιντσεφ με την τέχνη του κινηματογράφου «παρών» ήταν ο Μικελάντζελο Αντονιόνι. «Προτού δω τις τρεις πρώτες ασπρόμαυρες ταινίες του Αντονιόνι, ο κινηματογράφος για μένα ήταν διασκέδαση. Από την "Περιπέτεια" και μετά έγινε μαγεία». Ωστόσο, όταν ερωτάται για την κινηματογραφική παιδεία του, ο «νέος Ταρκόφσκι» αναφέρεται περισσότερο σε έναν άνθρωπο «πεινασμένο» για σινεμά, παρά σε έναν σπουδαστή κινηματογράφου με την κλασική έννοια του όρου (στο μυαλό έρχεται ο τρόπος με τον οποίον «σπούδασε» κινηματογράφο ο Κουέντιν Ταραντίνο, παρ' ότι το σινεμά του, ως φόρμα και άποψη, ουδεμία σχέση έχει με του Ζβάτζιντσεφ). «Σπούδασα θεωρία στο ταμείο του Κινηματογραφικού Μουσείου της Μόσχας, όπου αγόραζα βιβλία με απόψεις διαφόρων σκηνοθετών για τον κινηματογράφο» εξηγεί ο Ζβάτζιντσεφ. «H πρακτική μου έγινε στην αίθουσα προβολών του κινηματογραφικού μουσείου Kinocentre στη Μόσχα, όπου ανακάλυψα την ιστορία του κινηματογράφου παρακολουθώντας τις ταινίες των μεγάλων, από τον Ντράιερ και τον Μπουνιουέλ, ως τον Μπρεσόν, τον Μπέργκμαν και τον Γκοντάρ. Οι σπουδές μου με την κλασική έννοια του όρου είναι ελάχιστες, αν και παρακολούθησα κάποια μαθήματα υποκριτικής στο Θεατρικό Κολέγιο της Μόσχας. Είναι τόσο δύσκολο όμως να μιλήσει κανείς για την αιτία που τον οδήγησε να γίνει κάτι - νομίζω ότι αργά ή γρήγορα θα συνέβαινε. Δεν αποφάσισα ποτέ να γίνω σκηνοθέτης. Απλώς, έγινα».
«Δεν επιλέγουμε την εποχή που θα ζήσουμε» Πέντε ερωτήσεις στον ρώσο σκηνοθέτη

- Από τις συνεντεύξεις που έχετε δώσει, γίνεται αντιληπτό ότι αρνείστε να μιλήσετε για το πώς εσείς εισπράττετε την ταινία. Θα θέλατε να μου πείτε για ποιο λόγο κρατάτε τις απόψεις σας για τον εαυτό σας και δεν τις μοιράζεστε με το κοινό;

«Ο,τι ήταν να μοιρασθώ με το κοινό το μοιράστηκα παρουσιάζοντας το έργο μου. Οταν ο Λέων Τολστόι ρωτήθηκε "σε τι αναφέρεται η Αννα Καρένινα;", η απάντησή του ήταν: "αυτή η ερώτηση σημαίνει ότι πρέπει να ξαναγράψω το μυθιστόρημα". Είμαι της γνώμης ότι η "Επιστροφή" έχει όλα τα στοιχεία που απαιτούνται από ένα έργο ώστε να θεωρηθεί ολοκληρωμένο. Δεν χρειάζεται να προστεθεί τίποτε. Μιλώντας για την ταινία, κατά κάποιον τρόπο νιώθω ότι την υποβιβάζω. Οταν ένας σκηνοθέτης εξηγεί το έργο του, τότε είτε το κοινό την είδε τεμπέλικα είτε εκείνος δεν έκανε καλά τη δουλειά του - προτιμώ το πρώτο».

- Με ποιον από τους τρεις ήρωες της «Επιστροφής» ταυτίζεστε περισσότερο;

«Σίγουρα όχι με τον πατέρα. Νομίζω ότι ταυτίζομαι με τον πρωτότοκο γιο. Με εντυπωσίασε η έξω καρδιά συμπεριφορά του, η απλότητα, η εσωτερική του δύναμη».

- Ενώ γυρίζατε την ταινία, σκεφθήκατε ποτέ ότι η σχέση πατέρα - γιων μπορεί να εκληφθεί ως αλληγορία στη βάση της σύγκρουσης της παλιάς Ρωσίας με τη νέα;

«Θα έλεγα ότι αυτή η ερμηνεία ισχύει κυρίως εκτός Ρωσίας και αυτό μπορεί να το διαπιστώσει κανείς με δύο τρόπους: είτε πρόκειται για παραμόρφωση των διαδικασιών που συμβαίνουν στη χώρα μου είτε, πιθανώς, είναι καλύτερα να το βλέπει κανείς από απόσταση! Σε ό,τι αφορά εμένα, μπορώ να πω ότι τέτοιου τύπου ερωτήματα δεν με ενδιέφεραν όταν σκηνοθετούσα την ταινία. Οταν όμως άκουσα πρώτη φορά αυτήν την ερμηνεία, αντιλήφθηκα ότι ίσως μπορείς, όντως, να βρεις στην ταινία κάποιες αποδείξεις που να στηρίζουν αυτήν την άποψη».

- H «Επιστροφή» έγινε το φεστιβαλικό γεγονός της χρονιάς, κέρδισε τον Χρυσό Λέοντα πέρυσι στη Βενετία και προτάθηκε για τη Χρυσή Σφαίρα. Ολος αυτός ο θόρυβος που προκλήθηκε σάς προκαλεί άγχος σε σχέση με το αν και η επόμενη ταινία σας τύχει ανάλογης υποδοχής και επιτυχίας;

«Αλλιώς δημιουργείς όταν κανένας δεν σε γνωρίζει και αλλιώς όταν έχεις γίνει γνωστός. Θα ήθελα να επανέλθω στην εποχή που ήμουν άγνωστος και είχα περισσότερη ελευθερία γιατί δεν χρωστούσα τίποτε σε κανέναν. Τώρα με κοιτάζουν όλοι σαν να περιμένουν κάτι σπουδαίο. H Φυσική έχει τον εξής κανόνα: "H παρακολούθηση και μόνο ενός ηλεκτρονίου μπορεί να αλλάξει την τροχιά του". Είναι σημαντικό, πιστεύω, να μη χάσεις την τροχιά σου».

- Είναι δύσκολο αυτές τις ταραγμένες ημέρες να κάνει κανείς κινηματογράφο στη Ρωσία;

«Δεν έχουμε άλλες ημέρες στη Ρωσία. Ισως κατ' αυτόν τον τρόπο να είναι δομημένη αυτή η χώρα. Σε ό,τι αφορά το πρώτο σκέλος της ερώτησής σας, θα τονίσω ότι "είναι ευλογημένος αυτός που βρίσκεται σε αυτόν τον κόσμο στις μοιραίες στιγμές του" (απόσπασμα από ποίημα). Δεν επιλέγουμε εμείς την εποχή που θα ζήσουμε».

Πηγή : www.tovima.gr

Τrailer